Het jaar 2019 staat in het teken van ‘onze’ meester Rembrandt van Rijn. Toevallig kwam er op 19 maart ook een auteursrechtszaak voorbij met Rembrandt in de hoofdrol. De zaak draait om de vraag of een kopie van de Nachtwacht beschermd kan zijn en of er sprake is van ‘gezamenlijk auteursrecht’.

Weduwe beroept zich op gezamenlijk auteursrecht

Eiseres is de weduwe van een kunstschilder. Deze kunstschilder heeft een kopie van de Nachtwacht geschilderd. Niet de Nachtwacht zoals wij die nu kennen, maar een reconstructie van hoe de Nachtwacht er oorspronkelijk uitzag, namelijk met extra delen aan de zijkanten en bovenkant. Het werk is 4 bij 5 meter groot en hangt sinds 1992 bij Expo Madrid, net als een hoop andere werken van de schilder. De exploitanten van Expo Madrid zijn de gedaagden in deze zaak. Na het overlijden van de schilder heeft Expo Madrid een groot deel van de kunstwerken teruggegeven aan de weduwe, maar de Nachtwacht niet. De weduwe wil dit werk nu terug omdat ze zegt dat ze de eigenaar is. Enerzijds omdat ze in gemeenschap van goederen waren getrouwd en het werk tot de nalatenschap behoort, en anderzijds omdat zij ook maker is van het schilderij. Ze zegt namelijk dat er sprake is van een gezamenlijk auteursrecht.

auteursrecht

De rechtbank Overijssel: geen gezamenlijk auteursrecht

Al op 2 november 2016 oordeelt de rechtbank Overijssel over deze zaak. De rechtbank oordeelt dat áls er sprake is van een gezamenlijk auteursrecht, dat dit nog niet betekent dat de weduwe meteen ook eigenares is van het schilderij. Daar kunnen namelijk afspraken over zijn gemaakt. Het is alleen wel zo dat als er inderdaad een gezamenlijk auteursrecht op het werk rust, dat bij de openbaarmaking of verveelvoudiging van het werk de toestemming van beide auteurs nodig was. Daarom gaat de rechtbank oordelen hoe het zit met het auteursrecht.

Ze oordeelt:

‘Voor de vraag of een gemeenschappelijk auteursrecht is ontstaan, is beslissend of het werk is ontstaan door een zodanige samenwerking van de auteurs dat ieders afzonderlijke bijdrage niet meer te scheiden is, feitelijk niet meer vast te stellen is wie wat heeft gedaan, en buiten het verband van het geheel ook geen afzonderlijk voorwerp van beoordeling kan zijn.’ (r.o. 4.3)

En dat is in dit geval niet zo, omdat de weduwe alleen historisch onderzoek heeft gedaan en een reconstructie heeft gemaakt. Deze bezigheden maken niet dat er sprake is van een oorspronkelijk karakter, aldus de rechtbank.

Hof Arnhem-Leeuwarden – is de kopie beschermd?

In het hoger beroep ligt nog een andere vraag voor: is de kopie van de Nachtwacht eigenlijk wel auteursrechtelijk beschermd?

Om die vraag te kunnen beantwoorden moet het hof oordelen of er sprake is van een nieuw werk. Daarvoor kijkt het hof naar de criteria voor auteursrechtelijke bescherming. Deze criteria houden in dat een werk i) een eigen, oorspronkelijk karakter heeft en ii) het persoonlijk stempel van de maker draagt. Het hof stelt vast dat het de bedoeling van de schilder was om een zo natuurgetrouw mogelijke kopie te maken van de Nachtwacht zoals die oorspronkelijk door Rembrandt is geschilderd. De weduwe zegt dat er veel tijd en onderzoek in het schilderij is gestoken waarbij de schilder keuzes heeft gemaakt met betrekking tot de compositie, de opbouw en het kleurgebruik. Het hof oordeelt echter dat dit pas relevant is als die keuzes ook in het schilderij tot uitdrukking zijn gebracht. Ook moet in die keuzes het persoonlijk stempel van de kunstschilder te herkennen zijn.

Wat vaststaat is dat de schilder het werk met zijn eigen naam heeft ondertekend en het oog van Rembrandt heeft vervangen door zijn eigen oog. De weduwe heeft – opmerkelijk genoeg – geen plaatjes van de schilderijen in het geding gebracht, waardoor de visuele impact hiervan niet kan worden vastgesteld. Het hof komt daarom tot de conclusie dat er geen sprake is van een eigen persoonlijk stempel.

Geen auteursrecht, dus ook geen gezamenlijk auteursrecht

Het hof komt niet meer toe aan de vraag of er sprake is van gemeenschappelijk auteursrecht, omdat er überhaupt geen auteursrecht op de kopie rust. Als zij daar wel over had moeten oordelen, had zij waarschijnlijk tot dezelfde conclusie gekomen als de rechtbank.

Een bekende zaak waarin wél gemeenschappelijk auteursrecht werd aangenomen is de zaak Kluwer/Lamoth uit 1990. In die zaak oordeelde de Hoge Raad dat niet alleen de fotograaf maar ook de stylist auteursrechthebbende is, omdat het eigen karakter mede of in overwegende mate werd bepaald door de keuze en compositie van het te fotograferen onderwerp (r.o. 3.4).

In de Rembrandtzaak had de weduwe niet bijgedragen aan het eigen karakter van het schilderij en daarom is ze geen auteursrechthebbende. Erg verrassend is die uitkomst niet. Toch helpt deze zaak wel om je weer eens bewust te worden van je rechten. Als je slechts in beperkte mate hebt bijgedragen aan een werk, kan het auteursrecht je dus niet helpen om dat werk terug te krijgen. Hiervoor zijn goede afspraken een must. Hulp nodig? Neem contact met ons op!

Lees de hele uitspraken hier:
Rechtbank Overijssel
Hof Arnhem Leeuwarden

Naar blog overzicht